JOHN DONNE

Ο John Donne, από τους σημαντικότερους Άγγλους ποιητές, έγινε ευρύτερα γνωστός στις αρχές του εικοστού αιώνα, όταν ο ποιητής T.S. Eliot κυριολεκτικά “ξέθαψε” τον ποιητή από τη μακρόχρονη αφάνεια στην οποία είχε περιπέσει εξαιτίας της “σκοτεινότητάς” του, όπως είχε προβλέψει ο Ben Jonson. Πράγματι η ποίηση του Donne ήταν δυσνόητη για τους σύγχρονούς του αναγνώστες, καθώς και για εκείνους των επόμενων διακοσίων χρόνων τουλάχιστον. Βέβαια ο Donne δεν ενδιαφερόταν για το ευρύ κοινό γιατί έγραφε όχι για να δημοσιεύσει αλλά για να ευχαριστήσει τον εαυτό του και τους φίλους του. Τα τρία παρατιθέμενα ποιήματα είναι από τη συλλογή του «Τραγούδια και Σονέτα», τα οποία όμως, μορφολογικά, δεν είναι ούτε τραγούδια ούτε σονέτα. Ονομάζονται μεταφυσικά (metaphysical), τίτλος που τους δόθηκε αργότερα, από μια φράση του ποιητή Dryden, γιατί ο Donne (όπως και οι άλλοι μεταφυσικοί ποιητές που επηρεάστηκαν από αυτόν) αντλούσε έμπνευση για τις μεταφορές και τις παρομοιώσεις του από τις τότε νεόκοπες επιστήμες: αστρονομία, αλχημεία, γεωγραφία, νομικά, ιατρική, φιλοσοφία.

Ο Donne έρχεται σε μεγάλη αντιπαράθεση με τη λυρική ποίηση της ελισαβετιανής εποχής με το να μην ακολουθεί τις λογοτεχνικές συμβάσεις της: την πιστή απεικόνιση της φύσης, τις παραδοσιακές παρομοιώσεις, τις αναφορές στη μυθολογία, τον πλατωνικό ιδεαλισμό και τον μελιστάλαχτο ρυθμό. Οι μεταφορές του Donne είναι πνευματώδεις, εφευρετικές, εξεζητημένες (conceit), και ο ρυθμός του συχνά τραχύς και κουβεντιαστός. Αυτά είναι τα γνωρίσματα (και μερικά άλλα που θα δούμε παρακάτω) που του έδωσαν τον τίτλο “Ο Βασιλιάς της Ευστροφίας” (The Monarch of Wit).

1. The Anniversary

All kings, and all their favourites,

All glory of honours, beauties, wits,

The sun it self, which makes times, as they pass,

Is elder by a year, now, than it was

When thou and I first one another saw:

All other things to their destruction draw,

Only our love hath no decay;

This, no to morrow hath, nor yesterday;

Running it never runs from us away,

But truly keeps his first, last, everlasting day.

Two graves must hide thine and my corse ;

If one might, death were no divorce.

Alas! as well as other princes, we,

(Who prince enough in one another bee)

Must leave at last in death, these eyes, and ears,

Oft fed with true oaths, and with sweet salt tears;

But souls where nothing dwells but love

(All other thoughts being inmates) then shall prove

This, or a love increased there above,

When bodies to their graves, souls from their graves remove.

And then we shall be thoroughly blest;

But we no more than all the rest.

Here upon earth we are kings, and none but we

Can be such kings, nor of such subjects be.

Who is so safe as we? where none can do

Treason to us, except one of us two.

True and false fears let us refrain,

Let us love nobly, and live, and add again

Years and years unto years, till we attain

To write threescore: this is the second of our reign.

1. Η Επέτειος

Όλοι οι βασιλείς κι όλοι οι ευνοούμενοί τους,

με όλο το κάλλος, την ευφυΐα, τη δόξα, την τιμή τους,

κι αυτός ο ήλιος που καθορίζει τις ώρες που περνούν,

είναι μεγαλύτερος τώρα κατά ένα χρόνο,

αφότου εσύ κι εγώ πρωτοείδαμε ο ένας τον άλλον:

Τα πάντα οδεύουν προς την καταστροφή

μόνο η αγάπη μας δεν έχει φθαρεί

ούτε χθες ούτε αύριο υπάρχει γι’ αυτή•

Τρέχοντας, τρέχει, μα εμάς δε μας ξεχνάει,

αληθινά την πρώτη, τελευταία, αιώνιά της μέρα κρατάει.

Δύο τάφοι θα σκεπάσουν το δικό σου και το δικό μου λείψανο 

αν ένας έφτανε, ο θάνατος δεν θα ‘ταν χωρισμός.

Αλίμονο, όπως κι άλλοι πρίγκιπες, εμείς

(που πρίγκιπες ο ένας για τον άλλον είμαστε)

στο θάνατο τελικά θ’ αφήσουμε αυτά τ’ αφτιά, τα μάτια

που συχνά τρέφονταν με όρκους, και γλυκά αλμυρά δάκρυα•

αλλά οι ψυχές, όπου άλλο από αγάπη δεν κατοικεί

(όλες οι άλλες σκέψεις απλά και μόνον ενοικούν) θα τη βιώσουν

ή μάλλον εκεί ψηλά η αγάπη τους θα αυξηθεί,

όταν τα σώματα μέσα στους τάφους τους, οι ψυχές απ’ τους τάφους τους θ’ αποχωρήσουν.

Και τότε θα είμαστε πέρα για πέρα ευλογημένοι

αλλά όχι παραπάνω εμείς, απ’ ό,τι όλοι οι άλλοι

εδώ πάνω στη γη, είμαστε βασιλείς, και μόνο εμείς

μπορούμε να ‘μαστε, χωρίς υπηκόους, τέτοιοι Βασιλείς.

Ποιος είναι πιο ασφαλής από μας;  δεν μπορεί κανείς εμάς

να μας προδώσει παρά μόνο ο ένας από τους δυό μας.

Από αληθινούς και ψεύτικους φόβους ας απέχουμε,

ας αγαπηθούμε μεγαλόψυχα, ας ζήσουμε, ας προσθέσουμε

χρόνια και χρόνια στα χρόνια, μέχρι να γιορτάσουμε

την τρίτη εικοσαετία μας: τώρα τη δεύτερη της δυναστείας μας διανύουμε.

2. The Sun Rising

        Busy old fool, unruly Sun,

        Why dost thou thus,

Through windows, and through curtains, call on us?

Must to thy motions lovers' seasons run?

        Saucy pedantic wretch, go chide

        Late school-boys and sour prentices,

    Go tell court-huntsmen that the king will ride,

    Call country ants to harvest offices;

Love, all alike, no season knows nor clime,

Nor hours, days, months, which are the rags of time.

        Thy beams so reverend, and strong

        Why shouldst thou think?

I could eclipse and cloud them with a wink,

But that I would not lose her sight so long.

        If her eyes have not blinded thine,

        Look, and to-morrow late tell me,

    Whether both th' Indias of spice and mine

    Be where thou left'st them, or lie here with me.

Ask for those kings whom thou saw'st yesterday,

And thou shalt hear, "All here in one bed lay."

        She's all states, and all princes I;

        Nothing else is;

Princes do but play us; compared to this,

All honour's mimic, all wealth alchemy.

        Thou, Sun, art half as happy as we,

        In that the world's contracted thus;

    Thine age asks ease, and since thy duties be

    To warm the world, that's done in warming us.

Shine here to us, and thou art everywhere;

This bed thy center is, these walls thy sphere.

2. Η ανατολή του ήλιου

Αεικίνητε, γεροξεκούτη, αχαλίνωτε Ήλιε,

γιατί άραγε έτσι,

από κουρτίνες μέσα και παραθύρια διαπερνάς;

Γιατί πρέπει των εραστών οι ώρες να σ’ακολουθούν;

Αδιάντροπε, σχολαστικέ, φουκαρά, πήγαινε να μαλώσεις

Αργοπορημένα μαθητούδια και αγουροξυπνημένους παραγιούς,

ν’ αναγγείλεις στους κυνηγούς πως ο Βασιλιάς θα ιππεύσει

να καλέσεις τους αγρότες στου θερισμού τα καθήκοντα

μόνο η αγάπη, αναλλοίωτη, δεν ξέρει από εποχές ή κλίματα,

ούτε από ώρες, μέρες, μήνες, του χρόνου τα σπαράγματα.

Γιατί θαρρείς πως είναι

οι ακτίνες σου τόσο αξιοσέβαστες και ισχυρές;

Εγώ με μιάς, έκλειψη και συννεφιά θα έφερνα μ’ ένα βλεφάρισμα,

μα από τα μάτια μου ώρα πολλή δε θέλω να τη χάσω:

αν τα μάτια της δεν σ’ έχουν τυφλώσει ακόμη

ψάξε, κι έλα αύριο αργά, και πες μου

αν κι οι δυο Ινδίες των μπαχαρικών μα και των ορυχείων

είναι εκεί που τις άφησες, ή μήπως είναι εδώ μαζί μου.

Ρώτα για κείνους που είδες χθες τους Βασιλείς

και θα μάθεις: «Όλους εδώ σ’ ένα κρεβάτι θα τους βρεις».

Εκείνη είναι όλα τα κράτη, και όλοι οι πρίγκιπες εγώ,

τίποτα άλλο δεν υπάρχει.

Οι πρίγκιπες εμάς μιμούνται• σε σύγκριση με μας,

οι τιμές όλες απομιμήσεις, όλα τα πλούτη αλχημείες.

Εσύ, Ήλιε, είσαι ευτυχής κατά το ήμισυ

γιατί το σύμπαν όλο έχει έτσι συμπτυχθεί.

Το γήρας σου θέλει άνεση, κι αφού καθήκον σου είναι

τον κόσμο να θερμαίνεις, τότε το έχεις κάνει θερμαίνοντας εμάς.

Ρίξε τις ακτίνες σου εδώ σ᾽ εμάς και θα φωτίσεις την υφήλιο.

Το κρεβάτι αυτό είναι το επίκεντρό σου, οι τοίχοι η τροχιά σου.

3. The Flea

Mark but this flea, and mark in this,

How little that which thou deniest me is;

It suck'd me first, and now sucks thee,

And in this flea our two bloods mingled be.

Thou know'st that this cannot be said

A sin, nor shame, nor loss of maidenhead;

    Yet this enjoys before it woo,

    And pamper'd swells with one blood made of two;

    And this, alas ! is more than we would do.

O stay, three lives in one flea spare,

Where we almost, yea, more than married are.

This flea is you and I, and this

Our marriage bed, and marriage temple is.

Though parents grudge, and you, we're met,

And cloister'd in these living walls of jet.

    Though use make you apt to kill me,

    Let not to that self-murder added be,

    And sacrilege, three sins in killing three.

Cruel and sudden, hast thou since

Purpled thy nail in blood of innocence?

Wherein could this flea guilty be,

Except in that drop which it suck'd from thee?

Yet thou triumph'st, and say'st that thou

Find'st not thyself nor me the weaker now.

     'Tis true; then learn how false fears be;

    Just so much honour, when thou yield'st to me,

    Will waste, as this flea's death took life from thee.

3. Ο Ψύλλος

Κοίταξε αυτόν τον ψύλλο, και πρόσεξε

πόσο λίγο είναι αυτό που μου αρνείσαι•

σταγόνα ρούφηξε από μένα, και τώρα ρουφά από σένα,

και σ’ αυτόν τον ψύλλο το αίμα μας έχει αναμειχθεί.

Το ξέρεις πως αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί

απώλεια της παρθενίας, αμαρτία ή ντροπή.

Όμως αυτός χαίρεται πριν καν τον έρωτα γευτεί,

και με το αίμα και των δυό μας φουσκώνει ευτυχής,

κι αυτό, αλίμονο, είναι πιο πολύ απ’ ό,τι θα κάναμε εμείς.

Αχ, στάσου, μη σκοτώσεις σ’ ένα ψύλλο και των τριών μας τη ζωή,

όπου εμείς είμαστε κι από παντρεμένοι πιο πολύ:

Ο ψύλλος είναι εσύ κι εγώ, αυτός είναι

του γάμου μας κρεβάτι και Ναός•

οι γονείς μπορεί να δυσφορούν, όπως κι εσύ, όμως εμείς

έχουμε μέσα στους μαύρους αυτούς τοίχους πια κλειστεί.

Μόλο που με την παγωμάρα σου συνήθως με σκοτώνεις,

Ας μη προσθέσεις και σ’ αυτό μια αυτοκτονία,

τρεις φόνοι, τρεις αμαρτίες, είν’ ιεροσυλία.

Σκληρή και απρόβλεπτη, έχεις κιόλας

το νύχι σου βάψει με αθώου το αίμα;

Αυτός ο ψύλλος σε τι έφταιξε;

Εκτός από κείνη τη σταγόνα που από σένα ρούφηξε;

Όμως θριαμβολογείς και επιμένεις σφόδρα

πως ούτε συ ούτε γω πιο αδύναμοι είμαστε τώρα:

Αλήθεια είναι. Μάθε τότε πόσο ψεύτικοι οι φόβοι:

όταν θα μου έχεις δοθεί, τόση μόνο τιμή

θα χαθεί, όση, ο θάνατος του ψύλλου πήρε από σένα, ζωή.